Vasiyetname, bir kişinin ölümünden sonra malvarlığının nasıl paylaşılacağını belirlemek amacıyla yaptığı en önemli özel hukuk işlemlerinden biridir. Ancak her vasiyetname hukuka uygun şekilde düzenlenmeyebilir. Bazı durumlarda vasiyetnamenin iptali gündeme gelir ve mirasçılar, hakkaniyete aykırı ya da usule aykırı bir düzenleme olduğu gerekçesiyle mahkemeye başvurabilir. Peki, vasiyetnamenin iptali ne demektir, hangi durumlarda iptal davası açılabilir ve bu davanın süresi nedir? Özellikle noterde yapılan vasiyetnamenin iptali mümkün müdür? Bu yazımızda, vasiyetnamenin iptali sebepleri, iptal ile tenkis davası arasındaki farklar ve vasiyetnamenin iptali zamanaşımı gibi konuları detaylı şekilde ele alacağız.
Vasiyetnamenin İptali Nedir?
Vasiyetnamenin iptali, bir kişinin ölümünden önce yaptığı vasiyetnamenin hukuken geçersiz sayılmasını sağlayan bir yargı sürecidir. Vasiyetname, kişinin malvarlığını ölümünden sonra nasıl paylaşacağını belirten yazılı bir irade beyanıdır. Ancak her vasiyetname, hukuki açıdan geçerli kabul edilmez; bazı durumlarda usul eksiklikleri, irade sakatlıkları veya yasal sınırlamalara aykırılıklar nedeniyle vasiyetnamenin iptali gündeme gelir.
Bu tür iptal davaları genellikle mirasçılar veya vasiyetnameden olumsuz etkilenen diğer ilgililer tarafından açılır. Dava konusu, vasiyetnamenin gerçekte murisin iradesini yansıtmadığı ya da miras hukuku kurallarına aykırı olduğu iddiasına dayanır. Özellikle vasiyetin düzenlenme şekli, düzenlenme sırasında murisin ehliyeti ve içeriğin kamu düzenine uygun olup olmadığı, geçerlilik açısından temel kriterlerdir. İptal talebiyle açılan davalarda amaç, vasiyetnamenin tümüyle ya da kısmen hükümsüz kılınarak, yasal miras düzenine geri dönülmesidir. Bu süreçte mahkemeler hem şekli geçerliliği hem de murisin gerçek iradesini değerlendirerek karar verir.,
Vasiyetnamenin İptali Davası Süresi
Vasiyetnamenin iptali davası, belirli bir süre içinde açılması gereken, sürelere sıkı sıkıya bağlı bir dava türüdür. Bu davada geçerli olan hak düşürücü süre 6 aydır. Bu süre, vasiyetnamenin mirasçılara ya da ilgililere resmen tebliğ edilmesinden sonra işlemeye başlar. Ancak bazı durumlarda, vasiyetnamenin içeriği daha sonra öğrenilmiş olabilir. Bu gibi hallerde süre, vasiyetnamenin hükümsüz olduğunu öğrenme tarihinden itibaren başlar ve yine 6 ay içinde dava açılması gerekir. Belirtilen sürede dava açılmazsa, mahkeme bu durumu kendiliğinden dikkate alır ve dava reddedilir. Çünkü bu süre, yalnızca zamanaşımı değil, hak düşürücü süre niteliğindedir ve telafisi yoktur.
Bu nedenle vasiyetnamenin geçersiz olduğunu düşünen kişiler, vasiyetnamenin iptali talebiyle dava açmadan önce sürelere dikkat etmeli ve gerekirse hukuki destek almalıdır.
Noterde Yapılan Vasiyetnamenin İptali
Noterde yapılan vasiyetname, şekli açıdan en güvenilir vasiyet türlerinden biridir. Noter huzurunda düzenlendiği ve resmi kurallara bağlı kalındığı için genellikle geçerli kabul edilir. Ancak bu durum, böyle bir vasiyetnamenin hiçbir şekilde iptal edilemeyeceği anlamına gelmez.
Noterde yapılan vasiyetnamenin iptali mümkündür; fakat bu tür vasiyetnamelerin iptali için daha somut ve güçlü gerekçeler sunulması gerekir. İptal davası açılabilmesi için aşağıdaki nedenlerden biri ya da birkaçı bulunmalıdır:
Vasiyetçinin ehliyeti yoksa (örneğin akıl sağlığı yerinde değilse veya ayırt etme gücüne sahip değilse), vasiyetname geçersiz sayılabilir.
Vasiyetname irade sakatlığı altında yapıldıysa; yani kişi tehditle, zorlama veya aldatma yoluyla bu iradeyi ortaya koyduysa, iptali mümkündür.
Vasiyetnamenin içeriği yasal düzenlemelere aykırı ise (örneğin mirasçının saklı payına zarar veriliyorsa), iptal talebi gündeme gelebilir.
Her ne kadar noterde yapılan vasiyetnameler güçlü belgeler olsa da, iptal davası için uygun hukuki zemine ve sağlam delillere dayanarak yasal prosedürün eksiksiz uygulanması gerekir.
Vasiyetname Bozulur Mu?
Vasiyetname bozulur mu? sorusu, mirasçılar ya da vasiyet edilen kişiler açısından sıkça gündeme gelir. Hukuki olarak “bozulma” ifadesi yerine “geçersizlik” ya da “iptal” terimleri kullanılır. Yani bir vasiyetnamenin kendiliğinden bozulması söz konusu değildir; ancak belirli hukuki sebeplerle geçersiz sayılabilir. Vasiyetnamenin geçersiz sayılması, genellikle vasiyetin düzenlendiği sırada yapılan hukuki bir hata, irade sakatlığı (örneğin tehdit, aldatma, zorlama) ya da şekil şartlarına uyulmaması nedeniyle ortaya çıkar. Bu durumda, vasiyetname iptal edilebilir ve hükümleri uygulanmaz.
Öte yandan, kişi sağlığında eski vasiyetini geçersiz kılmak isterse, bunu açıkça belirterek yeni bir vasiyetname düzenleyebilir. Yeni vasiyetname yapıldığında, önceki vasiyet hukuken hükümsüz hale gelir. Dolayısıyla bozulma, aslında ya iptal yoluyla mahkeme kararıyla ya da yeni bir vasiyetle fiilen gerçekleşir.
Vasiyetnamenin İptali Davası Açma Süresi
Vasiyetnamenin iptali davası, belirli bir hak düşürücü süreye tabidir ve bu sürelere uyulmazsa dava açma hakkı tamamen kaybedilir. Türk Medeni Kanunu’na göre, vasiyetnamenin iptali için dava açma süresi 6 aydır. Bu süre, vasiyetnamenin ilgili kişiye resmen tebliğ edilmesinden ya da vasiyetnamenin geçersiz olduğunu fiilen öğrenmesinden itibaren başlar. Eğer mirasçı, vasiyetnamenin hükümsüz olduğunu daha sonra öğrenmişse, öğrenme tarihinden itibaren 6 ay içinde dava açmalıdır. Ayrıca, ölüm tarihinden itibaren 10 yıllık genel hak düşürücü süre de geçerli olup, bu sürenin sonunda vasiyetnameye karşı dava açmak mümkün değildir.
Bu nedenle vasiyetnameye itiraz etmek isteyen kişiler, sürelere dikkat etmeli ve mümkün olan en kısa sürede hukuki süreci başlatmalıdır.
Vasiyetnamenin İptali Sebepleri
Vasiyetnamenin iptali, hem şekli hem de maddi hukuka aykırılık gerekçeleriyle gündeme gelir. Türk Medeni Kanunu’na göre üç farklı vasiyetname türü vardır: resmî, el yazılı ve sözlü vasiyetname. Her bir tür için geçersizlik ve iptal sebepleri farklılık gösterebilir. Aşağıda vasiyetname türlerine göre iptal sebepleri özetlenmiştir:
1. Resmî Vasiyetnamenin İptal Sebepleri (TMK m.532-537)
Noter, sulh hakimi veya yetkili memur huzurunda iki tanıkla düzenlenen resmî vasiyetnamelerde iptal sebepleri şunlardır:
Şekil eksikliği:
Tanıkların aynı anda hazır bulunmaması, vasiyetçinin beyanını duymamaları ya da tanıkların menfaat ilişkisi içinde olması.Ehliyetsizlik:
Vasiyetçinin vasiyetnameyi düzenlerken ayırt etme gücüne sahip olmaması (örneğin demans, ağır psikiyatrik bozukluklar).İrade sakatlığı:
Zorlama, tehdit, aldatma veya hile ile vasiyetname hazırlanmışsa.Hukuka ve ahlaka aykırılık:
Kamu düzenine, genel ahlaka veya kanuna aykırı hükümler içeren vasiyetnameler.
2. El Yazılı Vasiyetnamenin İptal Sebepleri (TMK m.538)
Vasiyetçinin kendi el yazısıyla yazıp imzaladığı bu tür vasiyetnameler, en sık iptal edilen vasiyet şeklidir. Başlıca iptal sebepleri:
Şekil hataları:
Tamamen el yazısı ile yazılmamışsa, imza veya tarih eksikse.Ehliyetsizlik:
Vasiyet tarihinde vasiyetçinin ayırt etme gücü yoksa.İrade bozukluğu:
Zorlama, hile ya da aldatma ile vasiyetname yazdırılmışsa.Yazının başkasına ait olması:
Vasiyet üçüncü kişi tarafından yazılmışsa ve sadece vasiyetçi imzalamışsa, vasiyetname geçersizdir.
3. Sözlü Vasiyetnamenin İptal Sebepleri (TMK m.539-541)
Savaş, ölümcül hastalık, afet gibi olağanüstü durumlarda başvurulan sözlü vasiyetnamelerin iptali şu durumlarda mümkündür:
Olağanüstü halin olmaması:
Gerçek bir acil ya da ölüm riski yokken sözlü vasiyet yapılmışsa.Tanıkların uygun olmaması:
Tanıklar vasiyetçiyi duymamışsa, bir arada değillerse veya vasiyetçiye bağımlılarsa.Yazıya dökülmemesi:
Vasiyet sulh hakimine zamanında ulaştırılmamışsa.Ehliyetsizlik:
Vasiyetçi vasiyet anında bilinç bulanıklığı veya ağır sağlık sorunu yaşıyorsa.
Ortak Geçersizlik Sebepleri (Her Tür İçin)
Türü ne olursa olsun aşağıdaki durumlar vasiyetnamenin iptali için yeterlidir:
Ayırt etme gücünün olmaması (TMK m.531)
Tehdit, cebir, hile veya aldatma yoluyla yapılmış vasiyetnameler
Kamu düzenine, genel ahlaka veya kanunun emredici hükümlerine aykırılık
Mirasçıların sebepsiz şekilde dışlanması veya saklı payların ihlali
Tenkis sınırının aşılması (Bu durumda iptal değil, tenkis davası açılır)
Yargıtay Kararlarından Örnekler
Yargıtay 1. HD, 2022/2431 E., 2022/6754 K.:
“Vasiyetçinin vasiyetname yaptığı sırada geçerli bir şekilde ayırt etme gücü bulunmadığı ispatlandığında, vasiyetname geçersiz kabul edilir.”Yargıtay 2. HD, 2019/8321 E., 2020/1541 K.:
“Vasiyetnamenin noter huzurunda yapılmış olması, vasiyetçinin irade serbestisini ortadan kaldıran dış etkilere maruz kalmadığını mutlak şekilde göstermez.”
Vasiyetnamenin İptali ve Tenkis Davası
Vasiyetnamenin iptali ile tenkis davası, mirasçılar tarafından açılabilen, ancak farklı amaçlara hizmet eden iki ayrı dava türüdür. Bu iki dava birbiriyle karıştırılsa da hem kapsam hem de sonuç bakımından birbirinden ayrılır.
1. Vasiyetnamenin İptali Davası
Amaç, vasiyetnamenin tamamen veya kısmen geçersiz sayılmasını sağlamaktır.
Genellikle şu gerekçelere dayanır:
Şekil şartlarına uyulmaması
Vasiyetçinin ehliyetsiz olması
Tehdit, zorlama, hile gibi irade bozuklukları
İptal edilen vasiyet hükümleri hiç doğmamış sayılır.
2. Tenkis Davası
Geçerli bir vasiyetname söz konusuysa, ancak bu vasiyet zorunlu mirasçının saklı payını ihlal ediyorsa açılır.
Amaç, sadece yasal sınırı aşan kısmın iptal edilmesidir.
Vasiyetin tamamı değil, mirasçının hak kaybına yol açan kısmı geri alınır.
3. Birlikte Açılabilir mi?
Evet, bazı durumlarda iptal ve tenkis talepleri aynı davada birleştirilebilir.
Özellikle hem vasiyetin geçersizliğine hem de saklı pay ihlaline ilişkin şüphe varsa, mahkemeden her iki talep birlikte değerlendirilebilir.
Bu nedenle mirasçılar, vasiyetnamenin içeriğini ve etkilerini dikkatle inceleyerek hangi davayı açmaları gerektiğine karar vermeli; gerektiğinde her iki hakkı birlikte ileri sürmelidir.
Sık sorulan sorular
Vasiyetname hangi durumlarda iptal olur?
Vasiyetname, şekil şartlarına uyulmadığı, vasiyetçinin ayırt etme gücüne sahip olmadığı, iradesinin zorlama, tehdit ya da hileyle sakatlandığı durumlarda iptal edilebilir. Ayrıca vasiyetname içeriği kamu düzenine, ahlaka veya yasal miras kurallarına aykırıysa da iptal sebebi doğar. El yazısı eksikliği, tarih veya imza olmaması gibi teknik eksiklikler de geçersizlik gerekçesidir. Noter huzurunda yapılsa bile, vasiyetçinin ehliyeti veya özgür iradesi yoksa vasiyetname geçersiz sayılabilir. Bu tür iptaller genellikle mirasçılar tarafından açılan davalarla gerçekleştirilir.
Vasiyetnamenin iptali için hak düşürücü süre ne kadardır?
Vasiyetnamenin iptali davası açmak isteyen kişiler için Türk Medeni Kanunu’na göre hak düşürücü süre 6 aydır. Bu süre, vasiyetnamenin mirasçıya ya da ilgili kişiye tebliğ edilmesinden veya vasiyetnamenin geçersiz olduğunu öğrenmesinden itibaren işlemeye başlar. 6 ay içinde dava açılmazsa, süre dolmuş sayılır ve dava hakkı tamamen ortadan kalkar. Bu süre kesin olup, mahkeme tarafından kendiliğinden dikkate alınır. Ayrıca, ölüm tarihinden itibaren 10 yıl geçmesiyle birlikte iptal davası açma hakkı da tamamen sona erer.
Vasiyetnamenin iptali davası kesinleşmeden icraya konulabilir mi?
Hayır, vasiyetnamenin iptali davası kesinleşmeden vasiyetnameye dayalı hakların icra takibine konu edilmesi hukuken sakıncalıdır. Vasiyetnamenin iptali talep edildiyse ve bu dava devam ediyorsa, mirasçılar veya diğer hak sahipleri icraya konulan işlemlere karşı tedbir veya itiraz yoluna gidebilir. İptal davası sonuçlanmadan yapılan icra takibi, sonradan iptal kararı verilirse geçersiz hale gelir. Bu nedenle dava sürecinde icra işlemleriyle karşılaşan mirasçılar, icra hukukunda geçici hukuki koruma yollarını kullanarak haklarını savunabilir.
